اندومتریوز در حقیقت وجود غدد و بافت میان غده‌ای لایه پوشاننده داخل رحم یعنی آندومتر است که در جای غیرواقعی خود کاشته شده و شروع به رشد می‌نماید.
۸-۶ درصد از خانم‌ها در سنین باروری گرفتار اندومتریوز می‌باشند. علائم آن بسیار است. مهم‌ترین آن درد زمان پریود، نزدیکی دردناک درد مزمن لگن، کاهش باروری می‌باشد.
در خانم‌هایی که نازایی و یا درد مزمن لگن دارند و یا هر دو این علائم را دارا می‌باشند، حدود ۵۰ درصد اندومتریوز وجود دارد.
دنیای امروزی هزینه سنگینی را جهت درمان این بیماری مرموز و مقاوم متحمل می‌شود.
قصد این مقاله فقط دادن اطلاعات مختصری در مورد علل ایجادکننده این بیماری می‌باشد.
هرچند باوجود تحقیقات فراوان در دنیا هنوز سبب حقیقی این بیماری مشخص نشده است، چندین تئوری وجود دارد. به‌طورکلی تئوری‌ها به دودسته تقسیم می‌شوند. اول فرضیه‌ای که منشأ این بیماری را از سلول‌های آندومتر (لایه پوشاننده حفره رحم) می‌داند. دوم فرضیه‌ای که منشأ اندومتریوز را از سلول‌هایی غیر از آندومتر تصور می‌نماید.
تئوری اول
این تئوری معتقد است که کاشت نابجای سلول‌های آندومتر به دو صورت امکان‌پذیر است:
۱- تهاجم خوش‌خیم: در این حالت سلول‌های آندومتر از طریق لنف و یا خون منتشرشده و ایجاد اندومتریوز می‌نمایند.
ارتباط لنفاوی رحم با تخمدان یکی از روش‌های انتقال سلول‌های آندومتر به تخمدان است. قوی‌ترین دلیل برای اثبات این عقیده وجود ضایعات آندومتر در نقاط دوردست مثل استخوان مغز و ریه می‌باشد.
۲- برگشت خون پریود
اولین بار که این مسئله مطرح گردید با موافقت دانشمندان زیادی روبرو شد. طبق این نظریه سلول‌های آندومتر از میان لوله‌های رحمی وارد حفره شکمی و لگنی شده و به‌طور نابجا شروع به رشد می‌کنند. حدود ۹۰ درصد زنان سالم در زمان پریود مایع طبیعی که داخل لگنشان وجود دارد خونی است و این نشانه برگشت خون پریود از رحم به داخل لگن می‌باشد. (با لاپاراسکوپ این مسئله مشخص‌شده است).
در کسانی که لوله‌های هر دو طرف آن‌ها بسته است فقط در ۱۵% آن‌ها مایع داخل لگن در موقع پریود خونی است. تأییدیه دیگر برای اثبات این نظریه این است که کسانی که خروج خون پریود در آن‌ها به عللی دچار اشکال است مثل دختران بالغی که به‌طور مادرزادی مجرای خروجی دستگاه تناسلی‌شان مسدود است میزان سلول‌های آندومتر بیشتری در داخل لگنشان دیده‌شده است.
تئوری دوم
عقیده دارند که منشأ اندومتریوز از سلول‌هایی به‌غیراز آندومتر (سلول‌های رحمی) می‌باشد.
معتقدند که سلول‌های اولیه که خاصیت تبدیل به سلول‌های مختلف را دارند به سلول‌های آندومتر تبدیل شده و در محلی غیرواقعی شروع به رشد می‌نمایند. البته این تئوری بیشتر در مورد اندومتریوز تخمدان صادق است.
آنچه که باعث تحریک این سلول‌های اولیه (سلول‌های چند پتانسیلی) می‌شود، عوامل داخلی فرد بوده که شامل هورمون‌ها و فاکتورهای ایمنی می‌باشد.
یکی از مسائلی که باعث تأیید این فرضیه می‌شود این است که در افرادی که اصلاً پریود نمی‌شوند ای بیماری وجود دارد. مثلاً در سندروم مادرزادی روکی تناسلی (Roki tansky) فرد اصلاً سلول‌های رحمی فعال ندارد. ولی اندومتریوز در آن‌ها دیده می‌شود. این سندروم در زنان اتفاق می‌افتد و مبتلایان ازنظر تولیدمثل دچار اشکال هستند. در این‌ها رحم و مهبل یا رشد نکرده و یا اصلاً به وجود نیامده است. دستگاه تناسلی خارجی نرمال و زنانه است. اولین علامت آن‌ها این است که تا سن ۱۶ سالگی که حداکثر زمان رخداد پریود است، قاعدگی اتفاق نمی‌افتد. فرمول کروموزومی نرمال است (۴۶xx). تخمدان‌ها وجود دارند و کار خود را به‌خوبی انجام می‌دهند. رشد سینه‌ها و رویش موها طبیعی است.
اگرچه نمی‌توانند حامله شوند ولی چون ازنظر داشتن تخمدان طبیعی هستند می‌توان با تخمک حاصل از تخمدان و با استفاده از لقاح مصنوعی (آزمایشگاهی) جنین به‌دست‌آمده را در داخل رحم اجاره‌ای پرورش داد. سرانجام فرد همانند دیگران می‌تواند صاحب فرزند گردد. تأیید دیگری برای اثبات این فرضیه این است که ممکن است مردانی که مبتلابه سرطان پروستات هستند و تحت درمان با استروژن بالا قرار می‌گیرند نیز دچار اندومتریوز شوند. در کنار این فرضیه‌ها فاکتورهای مستعد کننده برای ایجاد اندرومتریوز را نیز ذکر کرده‌اند. دو فاکتور مهم عبارت‌اند از:
۱- سیستم ایمنی بدن
همان طوری که قبلاً عنوان گردید، بسیاری از خانم‌ها ورود خون پریود (سلول‌های آندومتر) را در زمان سیکل قاعدگی به داخل حفره شکمی و لگن تجربه می‌کنند. ولی سیستم ایمنی بدن مثل گلبول‌های سفید و سلول‌هایی که به نام سلول‌های (Killer) کشنده که به‌طور طبیعی وجود دارد آن‌ها را از بین می‌برند. چنانچه سیستم ایمنی بدن چه ازنظر هورمونی و چه ازنظر سلول‌های دفاعی نقص داشته باشد ممکن است اندومتریوز ایجاد گردد. در مبتلایان به اندومتریوز سلول‌های کشنده (Killer) کارشان را به‌خوبی انجام نمی‌دهند. در اینجا می‌توان رل سیستم ایمنی را در جلوگیری از ایجاد اندومتریوز دریافت.
۲- ژنتیک
دیده‌شده است افرادی که فامیل درجه اول آن‌ها مثل مادر و خواهر گرفتار اندومتریوز می‌باشند بیشتر از دیگران دچار این بیماری می‌گردند.
نتیجه‌گیری:
باوجود همه این تفاسیر مسبب اصلی به وجود آورنده این بیماری کشف نشده است. بیماری که خوش‌خیم و درعین‌حال شایع، مرموز و پیش‌رونده می‌باشد. تئوری برگشت خون پریود قوی‌ترین فرضیه‌ای است که موردقبول می‌باشد.
امید است در آینده‌ای نزدیک علت اصلی آن کشف‌شده که درعین‌حال درمان آن نیز بسیار آسان‌تر خواهد بود.
